Stop betonozie. Jak ważne są powierzchnie biologicznie czynne w miastach
Autor: Wikipedia
Stary Rynek w Bydgoszczy
Ulewny deszcz, który spadł w Warszawie w nocy z 19 na 20 sierpnia kolejny raz pokazał, jakie są efekty zabetonowania miast. Olbrzymia ilość wody deszczowej w krótkim czasie zalała wiele miejsc w Warszawie. Podobnie stało się niedawno w Gnieźnie czy Bielsku Białej. Dlaczego warto zwiększać w miastach powierzchnie biologicznie czynne. Jak zdobyć środki na odbetonowanie miast?
Spis treści
- Zalana S8. Zdjęcia
- Negatywne efekty betonozy
- Odbetonowanie miast
- Skąd środki na odbetonowanie miast?
- Ochrona drzew
Zmiany klimatu powodują coraz częstsze gwałtowne burze, które przynoszą nawalne deszcze, podczas których spada niezwykle duża ilość wody. Kanalizacja deszczowa nie jest w stanie jej odebrać. Byłoby lepiej, gdyby na terenie miast było więcej powierzchni przepuszczalnych, które wchłaniałyby na bieżąco deszczówkę. Odbetonowanie i zazielenienie obszarów miejskich przyczynia się do zatrzymania wód deszczowych oraz spowolnienia ich odpływu, a także ich retencjonowania i lokalnego wykorzystywania.
W ostatnich latach wiele miast przeprowadziło rewitalizację swoich rynków polegającą na usunięciu istniejących starych drzew, krzewów i trawników i zastąpieniu ich gładką wybetonowaną powierzchnią z fontanną i minimalną ilością młodej, niskiej zieleni. Włodarze miast dumnie prezentowali te osiągnięcia, czemu nie zawsze przyklaskiwali mieszkańcy. Ekolodzy, obrońcy przyrody, działacze społeczni ukuli pojęcie “betonoza” na określenie tego zjawiska. Obecnie betonoza, na szczęście, zaczyna być w odwrocie. Jest ona przyczyną bardzo negatywnych zjawisk związanych ze zmianami klimatu.
Zalana S8. Zdjęcia
Autor: Maciek Wójcik Eska
Negatywne efekty betonozy
Na skutek zabetonowania dużych powierzchni miast, a liczy się nie tylko powierzchnia pozioma, lecz także pionowa – otynkowane ściany domów, powstają tak zwane miejskie wyspy ciepła, czyli obszary, na których temperatura powietrza jest o kilka stopni Celsjusza wyższa niż na przykład pod drzewami na skwerze lub w pobliskim parku. Na dodatek powietrze jest bardzo suche, co stwarza zły dla ludzi i zwierząt mikroklimat.
Zabetonowanie dużych powierzchni miast przyczynia się także do miejscowych zalań i podtopień występujących po ulewnych deszczach, ponieważ woda zamiast być wchłaniana przez grunt spływa po betonie i asfalcie do kanalizacji deszczowej, która nie jest odpowiednio wydajna w takich sytuacjach.
Czytaj też:
Dobra betonoza w Turku. Warto ich naśladować?
Odbetonowanie miast
Likwidacja powierzchni nieprzepuszczalnych - zabetonowanych, wyasfaltownych - wpisuje się w politykę klimatyczną miast. Do tej pory tylko miasta o ponad 200 tys. mieszkańców musiały mieć opracowane plany dostosowania do zmian klimatu. W najbliższych latach takie zadanie będą musiały zrealizować także miasta, w których mieszka co najmniej 20 tys. osób.
Samorządy już dostrzegają korzyści z zachowania i rozwijania zielono-niebieskiej infrastruktury. Wiele inicjatyw zazieleniania miast pojawia się w projektach budżetów obywatelskich. Naciskają na to także mieszkańcy, bo przecież to oni żyją w niezdrowym miejskim klimacie. W Warszawie trwa akcja obrony terenów 38 zespołów ogródków działkowych, żeby nie sprzedawać ich deweloperom lub pod inne inwestycje.
Jednostki samorządu wprowadzają zmiany w polityce miejskiej. W Gliwicach zielony teren na Sikorniku został wycofany ze sprzedaży i zostanie przeznaczony dla mieszkańców. Jak informuje serwis Property Desing, w pierwotnym planie osiedla stanowił rezerwę terenu zapewniającą dobre doświetlenie mieszkań w pobliskich blokach, wysoką zieleń oraz pawilony z drobnymi usługami. Na skutek protestu mieszkańców wobec planowanej sprzedaży miasto odstąpiło od tego zamiaru. Przewidywane jest takie zagospodarowanie terenu, które będzie odpowiadało potrzebom miejscowej ludności.
Łódź "wyciąga" rzeki spod ziemi na powierzchnię
Jak informuje Urząd Miejski w Łodzi wycofano ze sprzedaży ponad 60 ha terenów wcześniej przeznaczonych pod zabudowę i zamiast niej powstaną parki. W Bogatyni poddano rewitalizacji zdegradowany obszar placu manewrowego dworca PKS i utworzono teren rekreacyjny z dużym udziałem zieleni. W warszawskim śródmieściu trwają prace mające na celu likwidację powierzchni zabetonowanych i stworzenie przyjaznych mieszkańcom skwerów z zielenią i wodą.
Skąd środki na odbetonowanie miast?
Władze kraju muszą dostosować polskie prawo do unijnej polityki klimatyczno-energetycznej. Obok redukcji emisji CO2, zwiększenia efektywności energetycznej, wzrostu wykorzystania odnawialnych źródeł energii obejmuje ona także poprawę jakości środowiska. Państwo powinno zapewnić także środki na inwestycje, które polepszą jakość życia.
Jak informuje wydział komunikacji medialnej Ministerstwa Klimatu i Środowiska:
Od 2021 r. MKiŚ jest liderem międzyresortowej inicjatywy Koniec z betonem w centrach miast mającej na celu: ograniczenie tzw. betonozy i zjawiska miejskiej wyspy ciepła, zwiększenie poziomu mikro- i małej retencji oraz rozwój zieleni w miastach, a także stworzenie rozwiązań finansowych i prawnych wspierających realizację tych celów. W ramach inicjatywy realizowane i planowane są także działania edukacyjne, których zadaniem jest zwiększenie świadomości wśród przedstawicieli lokalnych samorządów z zakresu zmian klimatu, adaptacji do nich, błękitno-zielonej infrastruktury czy retencji w miastach.
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gosporadki Wodnej w 2023 r. przeprowadził dwa nabory wniosków o dofinansowanie na przedsięwzięcia m.in. z zakresu odbetonowania miast.
Środki na dotacje w pierwszym naborze pochodziły z Programu Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027 dla typu projektów FENX.01.05.5b Zielona i niebieska infrastruktura wraz ze stosownym zapleczem – „odbetonowanie” terenów miejskich. Alokacja środków wynosiła 40 mln zł. Nabór obejmował projekty realizowane na terenach miejskich polegające na rozszczelnieniu powierzchni nieprzepuszczalnych i przywracaniu wegetacji na gruncie rodzimym, zakładaniu terenów zagospodarowanych zielenią, w tym z udziałem niebieskiej infrastruktury, sprzyjające zachowaniu i ochronie różnorodności biologicznej. W ramach naboru złożonych zostało 9 wniosków, po ocenie do dofinansowania wybrano 6 projektów na łączną kwotę dotacji 36,3 mln zł.
Najwyżej ocenione inwestycje wybrane do dofinansowania to Rozwój zielonej infrastruktury i odbetonowanie powierzchni uszczelnionych w Rzeszowie o koszcie całkowitym 5,3 mln zł. Miasto Rzeszów wnioskowało o dofinansowanie w kwocie 4,5 mln zł i uzyskało je. Obecnie jest ogłoszony przetarg na realizację projektu. Rzeszowska inwestycja przeciwko betonozie obejmuje rewitalizację podwórek, w których zamiast starego betonu i asfaltu mają się pojawić zielone aranżacje, zamiana asfaltowej nawierzchni na boiskach szkolnych na zieloną murawę oraz tworzenie ogrodów deszczowych w pasach drogowych.
Drugim najwyżej ocenionym projektem była inwestycja Miasta Żyrardowa – Poprawa jakości życia mieszkańców poprzez rozwój terenów zielonych w Żyrardowie – odbetonowanie terenów miejskich o koszcie całkowitym 2,29 mln zł i wnioskowanym dofinansowaniu w wysokości 1,9 mln zł.
Drugi nabór został ogłoszony w ramach programu priorytetowego NFOŚiGW: Ochrona i przywracanie różnorodności biologicznej i krajobrazowej Część 3) Odbetonowanie i zazielenienie przestrzeni publicznych w mieście. Nabór dotyczył miast do 20 tys. mieszkańców. Wpłynęło 7 wniosków, jednak żaden nich nie uzyskał pozytywnej oceny.
Ochrona drzew
Podczas prac rewitalizacyjnych w miastach bardzo często idą pod topór aleje starych, wielkich drzew, które zapewniają cień i chłód mieszkańcom, a także schronienie zwierzętom. Żeby zapobiec takim praktykom, MKiŚ podjęło prace nad zwiększeniem ochrony zieleni, a zwłaszcza drzew. Zarządzeniem z 6 czerwca 2024 r. powołano zespół, którego celem będzie opracowanie założeń aktów prawnych wzmacniających ochronę drzew i krzewów, w tym rozporządzenia wykonawczego do art. 87a ust. 7 ustawy o ochronie przyrody. W jego skład weszli nie tylko pracownicy MKiŚ, ale także przedstawiciele organizacji społecznych, uczelni i miast. Wiceminister klimatu i środowiska Mikołaj Dorożała podkreślił też znaczenie powstania zespołu do spraw zapewnienia ochrony drzew i krzewów w kontekście miast.
Wychodzimy też naprzeciw oczekiwaniom społecznym. W ciągu ostatnich lat drzewa zniknęły z najbardziej reprezentacyjnych miejskich przestrzeni. Trwające od lat wycinanie drzew, krzewów, likwidacja zielonych skwerów, klombów i trawników, realizowane były przy sprzeciwie mieszkańców miast, świadomych konsekwencji, jakie niesie za sobą betonoza. Czas to zmienić
Praca tego zespołu będzie wspomagana przez grupę roboczą Adaptacja do zmian klimatu powołaną w ramach projektu Partnerstwo: Środowisko dla rozwoju łączącą ekspertów z różnych dziedzin.
Zobacz zdjęcia: Projekt Archiklima na lotnisku Katowice Airport
Autor: Anna Dziedzic
