Systemy kontroli dostępu w budynkach – przegląd rozwiązań

Zarówno w budynkach biurowych, jak i w obiektach użyteczności publicznej często znajduje się wiele stref (pomieszczeń), które powinny być wyłączone z użytku nie tylko dla osób postronnych, lecz także dla części pracowników. Nowoczesne systemy kontroli dostępu, choć ich ogólna zasada działania jest taka sama, różnią się stopniem zaawansowania, wykorzystanymi urządzeniami i sposobem identyfikacji osób czy też oferowanymi dodatkowymi funkcjonalnościami. Podstawowym zadaniem systemów zabezpieczeń tego typu jest blokada dostępu nieuprawnionych osób.

Spis treści

1. Czym są systemy kontroli dostępu?
2. Elektroniczne wypierają mechaniczne
3. Zasada działania SKD
4. Różne opcje konfiguracji systemu
5. Dodatkowe funkcjonalności systemów kontroli dostępu

Systemy kontroli dostępu (SKD) stanowią dziś coraz ważniejszy element ułatwiający zarządzanie różnymi obiektami, który znacznie usprawnia codzienne życie w wielu firmach, a także zwiększa ogólny poziom bezpieczeństwa. Dzięki nim można ograniczyć liczbę pracowników (ochroniarzy, strażników), którzy wcześniej byli odpowiedzialni za weryfikowanie wchodzących osób do budynku lub poszczególnych stref. Rozwiązania te w znacznym stopniu pozwalają również wyeliminować błędy ludzkie oraz pewne nadużycia.

Systemy kontroli dostępu są już praktycznie standardem w inteligentnych budynkach, choć z powodzeniem instaluje się je również w starszych obiektach. To jednak w najnowszych biurowcach SKD dają w pełni wykorzystać swój potencjał, m.in. dzięki zintegrowaniu z innymi systemami zarządzania budynkiem.

Czym są systemy kontroli dostępu?

Najogólniej rzecz ujmując, system kontroli dostępu obejmuje różnego rodzaju urządzenia, które umożliwiają poszczególnym osobom poruszanie się po wybranych strefach w budynku dzięki posiadanym uprawnieniom, jakie nadają im zarządzający nieruchomością (administratorzy systemu). Pracownicy lub osoby trzecie, posługując się osobistymi identyfikatorami, po pomyślnej weryfikacji korzystają wyłącznie z wybranych stref – zgodnie z nadanymi im uprawnieniami. W ten sposób w nowoczesnych biurowcach dzięki SKD zarządza się pracą drzwi, bramek wejściowych, a nawet wind.

Systemy kontroli dostępu nie tylko pozwalają zarządzać nadawanymi uprawnieniami, identyfikować pracowników i osoby trzecie oraz sterować pracą drzwi czy bramek. Często są zintegrowane z innymi systemami zarządzania budynkiem czy jego poszczególnymi instalacjami, dzięki czemu oferują znacznie więcej funkcjonalności. Mogą np. informować o nietypowych zdarzeniach, w stanach zagrożenia ułatwiać ewakuację lub przemieszczanie się pomiędzy różnymi strefami, a także zapewniać dostęp do danych dotyczących faktycznego czasu pobytu pracownika w biurze.

Odpowiednio zaprojektowany system kontroli dostępu może w dużym stopniu przyczynić się do zwiększenia poziomu bezpieczeństwa budynku i przebywających w nim osób. Ogranicza bowiem niepożądanym osobom możliwość dostania się do obiektu lub jego wybranych obszarów, a tym samym zmniejsza ryzyko kradzieży mienia lub wrażliwych danych, a także wyrządzenia różnego rodzaju szkód.

Potencjalnych korzyści ze stosowania SKD jest jednak znacznie więcej. Zautomatyzowanie systemu wpuszczania lub blokowania wejścia pozwala zmniejszyć liczbę personelu ochrony, który byłby odpowiedzialny za identyfikację osób wchodzących do budynku. Przez centralnie zarządzany system można szybko zarówno nadawać uprawnienia, jak i je modyfikować. Niewątpliwą korzyścią jest także skalowalność systemu, tj. dostosowywanie jego działania do zmieniających się potrzeb (np. wprowadzenie w obiekcie dodatkowych stref z ograniczonym dostępem). W sytuacjach krytycznych pozwala także na szybkie uzyskanie informacji o osobach, które aktualnie przebywają na terenie obiektu.

Systemy kontroli dostępu stają się dziś coraz powszechniejsze i spotyka się je w budynkach o różnym przeznaczeniu. To przede wszystkim biurowce, w których pracownicy, poza wejściem do wnętrza, mogą mieć dostęp np. do wybranego piętra lub ściśle określonych części wspólnych. W szpitalach pacjenci i odwiedzający mają zablokowany dostęp do większości stref, natomiast personel medyczny, poza częściami wspólnymi, porusza się np. tylko w sektorach związanych z wykonywanymi czynnościami. Zastosowanie SKD w szkołach pozwala na przyznanie wybranym osobom uprawnień do wejścia np. do pokoju nauczycielskiego czy pomieszczeń gospodarczych. Z kolei w zakładach produkcyjnych kontrola dostępu obejmuje np. możliwość korzystania przez operatora z maszyny czy gniazda roboczego, a także pobrania narzędzi bądź surowców niezbędnych do danego procesu technologicznego.

Potencjalne zastosowania SKD są dziś praktycznie nieograniczone. Z powodzeniem stosuje się je w budynkach różnych urzędów, obiektach mieszkalnych, handlowych, bankach, laboratoriach, a nawet hotelach, gdzie coraz częściej tego typu rozwiązania wykorzystuje się do nadawania uprawnień gościom hotelowym do wejścia nie tylko do wybranego pokoju, lecz także do określonych stref.

Elektroniczne wypierają mechaniczne

Systemy kontroli dostępu można podzielić na dwie podstawowe grupy: mechaniczne i elektroniczne. Mechaniczne dostępy wciąż są wykorzystywane, jednak trudno w ich przypadku mówić o zaawansowanych rozwiązaniach, które oferowałyby wiele dodatkowych i przydatnych funkcjonalności. Te bowiem są domeną elektronicznych systemów kontroli dostępu, które w ostatnich latach stały się powszechnie używane. Zwiększenie skuteczności działania systemu można osiągnąć przez połączenie rozwiązań mechanicznych z elektronicznymi.

Systemy mechaniczne do blokowania i odblokowywania drzwi oraz innych punktów dostępowych nie wykorzystują urządzeń elektronicznych, a jedynie mechaniczne (klucze oraz zamki). Taki system, choć prosty i stosunkowo mało zawodny, ma jednak pewne ograniczenia. Przede wszystkim osoba, której przyznano dostęp do kilku różnych chronionych sektorów, będzie musiała korzystać z kilku kluczy. Stosuje się wprawdzie tzw. klucze główne (master key), które umożliwiają otwarcie wszystkich zamków, jednak dostęp do nich z reguły jest ograniczony do wąskiego grona osób. Mechaniczny system nie pozwala gromadzić danych dotyczących tego, kto i kiedy otwierał drzwi do danego pomieszczenia.

Problemem jest także zgubienie klucza przez pracownika. Dla zachowania bezpieczeństwa powinno się wymienić wówczas wszystkie wkładki w zamkach obsługiwane przez dany klucz i oczywiście dorobić wszystkim pracownikom nowe klucze. Powoduje to spore zamieszanie, nie mówiąc o stosunkowo wysokich kosztach.

Mechaniczny system zamykania i otwierania zamków nie pozwala na zdalne sterowanie nimi, co może znacznie utrudnić przeprowadzenie akcji ewakuacyjnej. Dlatego też, aby uzyskać sprawnie działający i funkcjonalny system kontroli dostępu, warto postawić na rozwiązanie bazujące na urządzeniach elektronicznych. System elektroniczny oferuje więcej korzyści, a przy tym nie ma ograniczeń, jakie występują w systemach mechanicznych. Umożliwia łatwe sterowanie zdalnie całym systemem i jego poszczególnymi urządzeniami. Jest on znacznie bardziej uniwersalny – można dostosować go do wielu różnych potrzeb firmy, a także modyfikowalny – łatwo nadawać i zmieniać uprawnienia dostępu, co jest szczególnie ważne, gdy pracownik odchodzi z firmy lub zwiększa się zatrudnienie.Co również istotne, elektroniczne SKD pozwalają na ich integrację z innymi systemami budynkowymi, dzięki czemu zwiększa się ich funkcjonalność.

Przeczytaj również:

• Biometryczna kontrola dostępu w obiektach przemysłowych
• Ogrodzenia przemysłowe - system kontroli dostępu
• Kontrola dostępu w obiektach przemysłowych. Jakie elementy należą do wyposażenia systemów kontroli dostępu?
• System detekcji i rozpoznawania twarzy

Zasada działania SKD

Poszczególne systemy kontroli dostępu mogą się bardzo różnić, jednak ogólna zasada ich działania jest podobna. W każdym z nich wyróżnia się kilka niezbędnych grup urządzeń. Są to:

• identyfikatory (transpondery),
• urządzenia wejściowe (czytniki),
• komputer i sterownik (kontroler dostępu),
• urządzenia ryglujące.

Nie można też pominąć odpowiedniego oprogramowania, które pozwala na właściwe skonfigurowanie systemu i nadawanie oraz modyfikowanie uprawnień dla każdego z użytkowników, a także zarządzanie i koordynowanie pracą poszczególnych urządzeń.

Pracownik, który chce się dostać do chronionego pomieszczenia, musi wprowadzić właściwy kod identyfikujący do czytnika. Przy czym sama procedura identyfikacji użytkownika może odbywać się na różne sposoby. Najczęściej wykorzystuje się do tego posiadany identyfikator.

Funkcję tę pełnią:

• karta magnetyczna (wymagany jest wówczas kontakt karty z czytnikiem),
• karta zbliżeniowa w standardzie RFID (odczyt kodu może nastąpić z pewnej odległości od czytnika),
• karta z chipem.

Nie zawsze jednak transponderem musi być określony rodzaj karty. Na rynku dostępne są również rozwiązania, w których nośnikiem kodu dostępu są specjalne breloki lub pastylki. Nieco rzadziej stosuje się obecnie rozwiązania, w których odpowiedni kod (PIN, rzadziej hasło) wprowadza się przez zamontowaną przy drzwiach klawiaturę numeryczną lub alfanumeryczną.

Po wprowadzeniu kodu identyfikacyjnego do czytnika jest on przesyłany do urządzenia nadrzędnego (komputera) ze sterownikiem, w którym następuje etap weryfikacji osoby, która chce się dostać do danej strefy. Sterownik porównuje czytnik po jego numerze identyfikacyjnym (przypisanym do odpowiedniej strefy) z wprowadzonym kodem dostępu pracownika. Jeżeli weryfikacja jest pozytywna, wówczas następuje odblokowanie przejścia. Blokadę drzwi czy innego rodzaju zapory pełnią najczęściej zamki elektroniczne, rygle elektromagnetyczne, elektromagnesy lub elektrozaczepy.

Niezbędnym elementem systemu kontroli dostępu powinny być także przyciski wyjścia awaryjnego, które muszą zapewnić możliwość wyjścia z pomieszczenia w przypadku jakiegokolwiek zagrożenia (o ile system nie odblokuje drzwi automatycznie). Najczęściej takie przyciski znajdują się w małej obudowie za szybką, którą daje się łatwo zbić lub wgnieść. Po naciśnięciu przycisku następuje odcięcie zasilania blokady i otwarcie drzwi. Czasami w takiej obudowie zamiast przycisku awaryjnego znajduje się klucz, którym można otworzyć dane drzwi, choć oczywiście takie rozwiązanie oznacza dłuższy czas wydostania się z wydzielonej strefy.

Najbardziej zaawansowane obecnie systemy kontroli dostępu wykorzystują do celów identyfikacyjnych dane biometryczne pracownika. Miejsce czytnika kodu zastępuje specjalny czytnik (skaner), który do identyfikacji pobiera np. linie papilarne, obraz tęczówki i siatkówki oka, obraz twarzy bądź geometrię dłoni. Dalsza procedura jest już analogiczna jak w przypadku kodu dostępowego. Wczytany obraz jest przesyłany do kontrolera dostępu, gdzie następuje porównanie z zapisanym wzorem w bazie danych. Po przeprowadzonej weryfikacji system podejmuje odpowiednią decyzję o otwarciu zapory bądź pozostawieniu jej zamkniętej.

W pomieszczeniach szczególnie chronionych można stosować dwuetapowy (a nawet jeszcze bardziej rozbudowany) proces identyfikacji osób. Wykorzystuje się w nim dwa rodzaje zabezpieczeń, np. z czytnikiem kart zbliżeniowych oraz czytnikiem biometrycznym.

Różne opcje konfiguracji systemu

Choć ogólny cel działania systemów kontroli dostępu jest taki sam (czyli chronienie szczególnie istotnych dla firmy przestrzeni przed pojawieniem się w nich nieuprawnionych osób), to jednak konkretne potrzeby mogą być zróżnicowane w zależności od specyfiki firmy czy architektury obiektu. I zaawansowane systemy takim potrzebom odpowiadają, oferując wiele różnych opcji, w tym spersonalizowanie konfiguracji SKD.

Możliwe jest np. niemal dowolne określenie chronionych stref, obejmujących pojedyncze pomieszczenia czy połączone grupy pomieszczeń wraz z ciągami komunikacyjnymi, piętra, skrzydła budynku, a nawet całe budynki w większych kompleksach. SKD pozwalają też łączyć uprawnienia w kilku różnych obiektach (np. w biurowcu oraz garażu). Umożliwiają także skonfigurowanie odpowiednich uprawnień do korzystania z windy dla każdego pracownika oddzielnie, dzięki czemu będzie on mógł wjechać wyłącznie na ściśle określone piętro.

Przydzielając uprawnienia do korzystania z chronionych stref, można także ustalić konkretne godziny dostępu. Dzięki temu np. pracownik dostanie się do budynku tylko zgodnie ze swoim grafikiem pracy, a gość hotelowy do strefy wellness lub restauracji wyłącznie w godzinach ich otwarcia.

Głównym celem SKD jest otwarcie lub blokowanie przejścia do chronionego sektora w budynku. Jednak bardziej zaawansowane systemy oferują także funkcję rejestracji ruchu w całym obiekcie i archiwizowania danych np. o czasie przebywania w danej strefie czy próbach nieuprawnionych wejść do strefy. Takie informacje mogą bowiem okazać się istotne z punktu widzenia zarządzania zwłaszcza dużymi obiektami.

Dodatkowe funkcjonalności systemów kontroli dostępu

Obecnie SKD są coraz częściej bardzo zaawansowanymi rozwiązaniami i nie służą wyłącznie do zarządzania uprawnieniami dostępu do chronionych stref. Są one zintegrowane z innymi systemami zarządzania poszczególnymi instalacjami w budynku, zwiększając ich funkcjonalność i skuteczność działania oraz usprawniając użytkowanie budynku. Ponadto stanowią podstawę programowania dodatkowych opcji, często bardzo specyficznych, dopasowanych do indywidualnych potrzeb danej firmy.

Przykładem takiej integracji z innymi systemami jest połączenie SKD z systemem sygnalizacji włamania bądź systemem alarmowym. W przypadku stwierdzenia napadu lub włamania system może automatycznie zablokować wszystkie drzwi do czasu przybycia ochrony, utrudniając w ten sposób włamywaczowi ucieczkę.

Z kolei w przypadku wykrycia pożaru lub innego niebezpiecznego zdarzenia system automatycznie odblokowuje wszystkie drzwi i inne występujące w obiekcie fizyczne zapory, znajdujące się na drodze ewakuacyjnej, ułatwiając tym samym opuszczenie budynku wszystkim osobom, które w danym momencie znajdują się na jego terenie.

Odpowiednie połączenie różnych systemów z SKD pozwoli również zmniejszyć koszty funkcjonowania budynku. Realne jest bowiem zintegrowanie systemu kontroli dostępu np. z systemami zarządzania oświetleniem, ogrzewaniem czy klimatyzacją. W takim przypadku po opuszczeniu danej strefy przez ostatniego pracownika automatycznie nastąpi np. wyłączenie oświetlenia, obniżenie temperatury czy natężenia nawiewu w danym pomieszczeniu.

Często system kontroli dostępu integruje się również z systemem ewidencji czasu pracy – rozwiązanie to zastępuje wówczas mało efektywne listy obecności. Takie połączenie ułatwia rozliczanie wynagrodzeń (zwłaszcza nadgodzin), a także pozwoli wykrywać pracowników, którzy notorycznie się spóźniają lub skracają sobie czas pracy.

Karty dostępu w połączeniu ze sterownikiem pełnią wówczas nie tylko funkcję elektronicznego klucza do budynku i jego określonych sektorów, ale również rejestrują dokładną godzinę rozpoczęcia i zakończenia pracy pracownika, w tym każdego wejścia i wyjścia do/z budynku w trakcie dnia, bez konieczności fizycznego przebywania w budynku przez kierownika czy inną zarządzającą osobę.

System elektronicznego ewidencjonowania czasu pracy ma liczne dodatkowe zalety. Znacząco zmniejsza ryzyko manipulacji liczbą przepracowanych godzin przez nieuczciwego pracownika. Może być też podstawą funkcjonowania elastycznego czasu pracy, ułatwiając zarządzanie czasem pracy każdej z zatrudnionych osób. Jest to szczególnie istotne w tych firmach, w których praca odbywa się w różnych godzinach, na różne zmiany, a także w weekendy. Ponadto pracownik ma większą swobodę, jeśli chodzi o godziny przyjścia do pracy i wyjścia z niej, naturalnie przy zachowaniu odpowiedniej liczby godzin w danym okresie rozliczeniowym.

Połączenie SKD z systemem ewidencji czasu pracy może wymagać zainstalowania bramek obrotowych przy wejściu do budynku. Przejście przez nie (jednostronne lub dwustronne) odbywa się bowiem wyłącznie pojedynczo. Brak takich bramek sprawia, że możliwe jest wejście do obiektu lub wyjście z niego kilku osób jednocześnie i tylko od dobrej woli każdej z nich będzie zależało, czy zarejestrują to na swojej karcie dostępu.

Systemy kontroli dostępu są rozwiązaniami, które zwiększają użyteczność różnego rodzaju budynków, a jednocześnie podnoszą ogólny poziom ich bezpieczeństwa. Katalog potencjalnych funkcjonalności jest jednak otwarty. Warto zatem tak skonfigurować dany system, żeby był jak najlepiej dopasowany do wszystkich potrzeb firmy. I nawet jeśli koszt początkowy instalacji takiego rozwiązania będzie większy, to jednak szybko powinien się on zwrócić.

Wojciech Traczyk