Utrzymanie i konserwacja gaśnic i hydrantów w budynku. Jakie są obowiązki właściciela lub zarządcy?
Gaśnice i instalacje hydrantów wewnętrznych wymagają stosownej dokumentacji projektowej, zachowania dobrych praktyk wykonawczych, a sam budynek często również odbioru Państwowej Straży Pożarnej. Właściciel/zarządca budynku wyposażonego w te urządzenia w pewnym zakresie odpowiada za ich utrzymanie i konserwację.
Spis treści
- Wymagania wynikające z przepisów w zakresie stosowania instalacji hydrantów wewnętrznych i gaśnic
- Utrzymanie oraz konserwacja instalacji hydrantowej i gaśnic
- Modyfikacje instalacji hydrantowych
- Podsumowanie
Zgodnie z wymaganiami polskich przepisów dla określonego zakresu przestrzeni w budynkach konieczne jest zaprojektowanie i wykonanie instalacji hydrantowych o określonym przekroju, jak również wyposażenie w gaśnice o wskazanej łącznej ilości środka gaśniczego. Jako czynne zabezpieczenia przeciwpożarowe mają umożliwić ugaszenie pożaru we wczesnej fazie. Jednocześnie ogranicza się zagrożenie z tytułu zaistniałego zdarzenia dla zdrowia i życia użytkowników lub dla składowanego mienia czy instalacji technologicznych o większej wartości.
Instalacje hydrantowe trzeba odpowiednio zaprojektować i usytuować w strefie pożarowej. Rodzaj środka gaśniczego musi być dobrany do specyfiki materiałów, do gaszenia których będzie przeznaczony. Z kolei jego ilość w gaśnicach należy przyjąć z uwzględnieniem rodzaju i powierzchni strefy, w jakiej będą stosowane.
W prawidłowym doborze ww. urządzeń bardzo dużą rolę odgrywa zatem poprawnie przeprowadzony proces projektowy. Informacje o konieczności stosowania hydrantów i gaśnic można znaleźć w wymaganiach ochrony przeciwpożarowej do projektu architektoniczno-budowlanego (PAB) i projektu technicznego (PT), co wynika z obowiązującego prawa budowlanego (Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (DzU z 2021r., poz. 2351, z późn. zm.)). Instalacja hydrantowa, jako urządzenie przeciwpożarowe, wymaga natomiast opracowania odrębnej dokumentacji projektowej i uzgodnienia z rzeczoznawcą ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych (Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (DzU z 2010 r. nr 109, poz. 719)).
Kolejnym etapem prawidłowego zabezpieczenia budynku pod względem wyposażenia w hydranty i gaśnice jest wykonawstwo. Ważną rolę odgrywa zarówno montaż hydrantów zgodnie ze sztuką, tj. w odpowiednich miejscach, z zapewnieniem dostępu umożliwiającego otwarcie szafki na co najmniej 170 stopni oraz wysunięcie i rozwinięcie węża hydrantowego, jak również poprawne wykonanie samej instalacji – rozdzielenie wody bytowej i hydrantowej w taki sposób, aby uszkodzenie w instalacji bytowej nie spowodowało niekontrolowanego wypływu wody i obniżenia parametrów w instalacji hydrantowej.
Ważne jest również zapewnienie prawidłowego wydzielenia strefowego pomieszczenia, w którym znajduje się zawór pierwszeństwa, o jakim mowa powyżej. W kontekście gaśnic istotną rolę odgrywa umieszczenie ich w miejscu widocznym, nienarażonym na uszkodzenie i umożliwiającym swobodny dostęp.
Prawidłowość zastosowanych rozwiązań często potwierdza się pozytywnym odbiorem budynku przez Państwową Straż Pożarną, podczas którego kontrolowane jest usytuowanie poszczególnych elementów instalacji, a także sprawdzane są protokoły powykonawcze z uruchomienia i sprawności zainstalowanych hydrantów. Weryfikowane są wówczas liczba, rodzaj i rozmieszczenie gaśnic. Jednak na tym nie kończą się obowiązki związane z zapewnieniem prawidłowego użytkowania hydrantów i gaśnic w budynku.
Wymagania wynikające z przepisów w zakresie stosowania instalacji hydrantów wewnętrznych i gaśnic
Instalacje hydrantowe przeciwpożarowe stosuje się jako wymagane urządzenie przeciwpożarowe w strefach pożarowych wskazanych w rozporządzeniu MSWiA (DzU z 2010 r. nr 109, poz. 719). W zależności od rodzaju tych przestrzeni hydranty mają różną średnicę. Gdy służą ochronie zdrowia i życia, czyli w obiektach o klasyfikacji ZL, stosuje się hydranty wewnętrzne 25 z wężem półsztywnym. Są łatwe w obsłudze, więc zakłada się, że korzystanie z nich nie powinno sprawiać trudności pracownikom biur, szpitali, obiektów hotelowych, sal bankietowych czy też większych obiektów handlowych.
W przypadku przestrzeni, w których ochronie podlega mienie, np. w obiektach produkcyjno-magazynowych, do gaszenia przewidziano hydranty wewnętrzne 52 z wężem płasko składanym. Ich obsługa wymaga nieco więcej sprawności i siły. Wydajność poboru wody na wylocie prądownicy jest tu znacząco większa. Zazwyczaj do obsługi takich hydrantów przeszkoleni są pracownicy fizyczni, którym nie powinno to sprawiać problemu.
Ww. rozporządzenie MSWiA przewiduje również stosowanie instalacji o średnicy pośredniej, tj. hydrantów wewnętrznych 33. Używa się ich do przestrzeni, które np. znajdują się w strefie ZL (za wyjątkiem mieszkalnych ZL IV), jednak ich powierzchnia i gęstość obciążenia ogniowego są zwiększone. Takie hydranty można też stosować przy wejściach do mniejszych pomieszczeń technicznych i magazynowych (do 200 m2), w których gęstość obciążenia ogniowego nie przekracza 1000 MJ/m2.
Jeśli chodzi o gaśnice, ich użycie jest wymagane we wszystkich strefach ZL, za wyjątkiem mieszkalnych (ZL IV), a także we wszystkich strefach zakwalifikowanych jako produkcyjno-magazynowe. Ilość środka gaśniczego, jaką należy zapewnić w gaśnicach w strefie pożarowej, wynika z jej przeznaczenia, wprowadzonych zabezpieczeń czynnych w postaci stałych urządzeń gaśniczych, a także tego, czy występują w niej pomieszczenia zagrożone wybuchem.
Niezależnie od zasad określonych w ww. rozporządzeniu stosowanie instalacji hydrantowych lub gaśnic może być wskazane jako rozwiązanie zamienne w stosunku do nieprawidłowości występujących w budynku. Rozwiązania zamienne przyjmowane są na podstawie ekspertyzy technicznej przeciwpożarowej i postanowienia Komendanta Wojewódzkiego PSP. Gdy są przyjęte do stosowania, traktuje się je jako obligatoryjne dla danego budynku.
Przeczytaj również:
- Wydzielenia, boksy i szafy w garażach podziemnych. Jak zmieniają bezpieczeństwo pożarowe budynku?
- Przepisy ochrony przeciwpożarowej w garażach wielostanowiskowych
Utrzymanie oraz konserwacja instalacji hydrantowej i gaśnic
Prawidłowe zainstalowanie/usytuowanie instalacji hydrantowej oraz gaśnic w budynku przed czynnościami odbiorowymi to nie wszystko. Na właścicielu lub zarządcy budynku spoczywa bowiem obowiązek odpowiedniego utrzymania tych środków zabezpieczeń przeciwpożarowych w czasie eksploatacji obiektu.
Co do zasady urządzenia przeciwpożarowe, w tym instalacje hydrantów wewnętrznych, podlegają okresowej kontroli i czynnościom konserwacyjnym, z częstotliwością wskazaną przez producenta, lecz nie rzadziej niż raz w roku. Niemniej jednak należy mieć na uwadze, że właściciel lub zarządca budynku są również zobligowani do przeprowadzania czynności kontrolnych i konserwacyjnych węży hydrantowych co najmniej raz na pięć lat. Gaśnice, podobnie jak urządzenia przeciwpożarowe, wymagają wykonania przeglądu raz w roku i w razie potrzeby serwisowania elementu wyzwalającego czy wymiany/uzupełnienia środka gaśniczego wewnątrz gaśnicy.
Każda konserwacja i przegląd instalacji hydrantowej (oraz węży), a także gaśnic powinny być potwierdzone protokołem wystawionym przez osobę, która przeprowadziła te czynności i była do tego odpowiednio przeszkolona. Protokoły, a także faktury zakupu poszczególnych urządzeń, trzeba dołączyć do książki obiektu budowlanego.
Co do zasady sprzęt gaśniczy należy umieszczać w miejscach łatwo dostępnych i widocznych – przy wejściach do pomieszczeń i klatek schodowych, przy przejściach i w korytarzach, przy wyjściach na zewnątrz pomieszczeń, a oznakowanie miejsc usytuowania sprzętu powinno być zgodne z normami obowiązującymi na czas dopuszczenia budynku do użytkowania.
Częstym problemem jest chowanie gaśnic w miejscach niewidocznych, aby nie kolidowały z wystrojem wnętrz, a także zastawianie lub zasłanianie szafek hydrantowych ze względów estetycznych. Takie działanie utrudnia dostęp do tych środków zabezpieczeń przeciwpożarowych i skuteczne skorzystanie z nich. Ponadto czynności te są niezgodne z prawem (tzw. czynności zabronione według rozporządzenia (DzU z 2010 r. nr 109, poz. 719)) oraz uniemożliwiają szybkie odnalezienie gaśnic i hydrantów w przypadku zdarzenia. Tym samym przyczyniają się do zwiększenia szkód pożarowych oraz wzrostu zagrożenia dla zdrowia i mienia osób przebywających w obiekcie.
Utrzymanie sprawności hydrantów i gaśnic (jak również innych środków bezpieczeństwa pożarowego w budynku) jest niezwykle istotne dla zachowania wymaganego poziomu bezpieczeństwa obiektu. Niezastosowanie się do obowiązujących wytycznych w tym zakresie wiąże się bowiem z odpowiedzialnością karną w przypadku ew. zdarzenia, gdy zniszczeniu ulegnie mienie innych osób (np. najemców) lub dojdzie do uszczerbku na zdrowiu bądź utraty życia ludzi.
Niezastosowanie się do wymagań bezpieczeństwa pożarowego wiąże się także z ryzykiem odmowy wypłaty odszkodowania przez ubezpieczyciela. Jeśli podczas oględzin po zdarzeniu stwierdzone zostanie stosowanie czynności zabronionych w budynku, jak np. zastawianie dostępu do hydrantów lub ich zasłanianie bądź chowanie gaśnic, może to być podstawą do negatywnej opinii rzeczoznawcy dokonującego oględzin po zdarzeniu i negatywnej decyzji towarzystwa ubezpieczeniowego.
Modyfikacje instalacji hydrantowych
Istotną kwestią jest również wprowadzanie zmian w istniejącej instalacji hydrantów wewnętrznych. Często mamy do czynienia z budynkami, w których poszczególne lokale są wynajmowane przez różne firmy. Zdarza się, że w związku z tym zachodzi konieczność zmiany sposobu użytkowania lokalu, wynikająca ze specyfiki działalności najemcy, np. lokal w budynku o funkcji biurowej wynajmowany jest dla przedszkola. W takiej sytuacji przestrzeń, której dotyczy zmiana, jest objęta klasyfikacją ZL II. Pozostała część budynku, bez dokonania podziału strefowego, ponosi konsekwencje takiego postępowania. W takiej sytuacji cały budynek powinien bowiem być uznany za strefę mieszaną ZL II + ZL III i w całości spełniać wymagania jak dla obu klasyfikacji. Może się to wiązać m.in. z koniecznością wprowadzenia instalacji hydrantowej do budynku, w którym do tej pory nie było to konieczne.
Rozwiązaniem tego problemu jest wydzielenie strefowe lokalu od pozostałej części budynku i zastosowanie wymagań wynikających z kwalifikacji ZL II tylko w wyodrębnionym lokalu. Sytuacja jest dosyć prosta z punktu widzenia ochrony przeciwpożarowej, o ile da się zapewnić wszystkie wymagania bezpieczeństwa pożarowego związanego z taką zmianą, a w pozostałej części budynku nie występują warunki techniczne, które na postawie § 16 rozporządzenia (DzU z 2010 r. nr 109, poz. 719) mogą stanowić podstawę do uznania obiektu za zagrażający życiu ludzi. Wystarczy, że rzeczoznawca ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych opracuje ekspertyzę, o której mowa w art. 71, ust. 2a Prawa budowlanego (DzU z 2021r., poz. 2351, z późn. zm.). W dokumencie tym określi, jakie wymagania obowiązują dla wskazanej części budynku, w jaki sposób można je spełnić i czy jest to wykonalne (możliwość wprowadzenia zabezpieczeń to warunek skorzystania z tej procedury).
Często zmiana w lokalu najemcy wiąże się również nie tyle ze zmianą sposobu użytkowania, co z wprowadzeniem nowej aranżacji, w tym ze zmianą przebiegu ścianek działowych czy przesunięciem wejść do poszczególnych pomieszczeń. Takie modyfikacje często wpływają na konieczność zmiany lokalizacji poszczególnych elementów zabezpieczeń przeciwpożarowych, tj. czujki dymu, oprawy oświetlenia ewakuacyjnego czy też istniejących hydrantów.
Zanim jakakolwiek zmiana dotycząca instalacji przeciwpożarowej zostanie wykonana w budynku, wymaga opracowania projektu urządzenia przeciwpożarowego i uzgodnienia go z rzeczoznawcą ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych. W przypadku omawianej w niniejszym artykule instalacji hydrantowej problem pojawia się, gdy mamy do czynienia ze sprawną instalacją hydrantową starego typu, która nie spełnia wymagań obecnie obowiązujących przepisów. Jeśli konieczna jest przebudowa takiej instalacji, wiąże się to z obowiązkiem dostosowania jej do aktualnie obowiązujących przepisów (w całości). Gdy mamy natomiast do czynienia z budynkiem wyposażonym w nową instalację hydrantową, dla której istnieje projekt uzgodniony z rzeczoznawcą przeciwpożarowym, wystarczy zlecić wykonanie jedynie rewizji do istniejącego projektu, uwzględniającej wprowadzone zmiany. Rewizja taka podlega uzgodnieniu z rzeczoznawcą, który weryfikował dokumentację podstawową pod względem zgodności z wymaganiami ochrony przeciwpożarowej.
W przypadku gdy nie ma dokumentacji projektowej (zgodnej z obowiązującymi przepisami) dla instalacji hydrantowej konieczne jest zlecenie opracowania nowej dokumentacji, uwzględniającej nie tylko przebudowywane elementy, ale opis techniczny i graficzny kompletnej instalacji: od zasilania z sieci z zewnątrz budynku przez podział wody na hydrantową i bytową, wydzielenia strefowe pomieszczeń technicznych z nią związanych, a także lokalizację istniejących hydrantów i wprowadzenie stosownych zmian wynikających z obecnie obowiązujących przepisów (jak np. zmiana skrzynek hydrantowych z wężami płasko składanymi na hydranty wewnętrzne z wężem półsztywnym w strefach ZL czy dostosowanie lokalizacji poszczególnych hydrantów w budynku).
Sytuacja komplikuje się, gdy przy wprowadzaniu zmiany sposobu użytkowania okazuje się, że lokal i/lub drogi ewakuacyjne, prowadzące z lokalu na zewnątrz w miejsce bezpieczne, nie spełniają niektórych wymagań obecnie obowiązujących przepisów, a doprowadzenie ich do zgodności z przepisami nie jest możliwe. W takiej sytuacji cała procedura znacząco się wydłuża. Właściciel lub najemca jest zobowiązany do zlecenia opracowania projektu budowlanego wielobranżowego, którego elementem będzie przeciwpożarowa ekspertyza techniczna, opracowana przez rzeczoznawcę ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych w uzgodnieniu z rzeczoznawcą budowlanym (i konserwatorem zabytków – jeśli budynek jest objęty ochroną konserwatorską). W dokumencie tym wskazane będą wszystkie nieprawidłowości występujące w wydzielonym lokalu (lub całym budynku, jeśli stwierdza się w nim zagrożenie życia ludzi), a także wymienione proponowane rozwiązania zamienne. Ekspertyza jest składana do Komendy Wojewódzkiej Państwowej Straży Pożarnej w celu rozważenia zaproponowanych rozwiązań i wydania decyzji w formie postanowienia Komendanta Wojewódzkiego PSP. Dopiero zaakceptowane rozwiązania zamienne można wprowadzić do projektu budowlanego i uzgodnić wielobranżową dokumentację pod względem zgodności z wymaganiami ochrony przeciwpożarowej.
Podsumowanie
Na właścicielu lub zarządcy budynku spoczywają obowiązki szersze niż tylko przejęcie budynku po odbiorach z prawidłowo zaprojektowaną instalacją hydrantową i rozlokowanymi gaśnicami. Konieczne jest zapewnienie odpowiednich przeglądów i konserwacji w podanych czasookresach, ale również dopilnowanie, aby codzienne korzystanie z budynku nie wprowadzało zagrożeń dla poziomu bezpieczeństwa pożarowego w budynku (np. zastawianie hydrantów i gaśnic).
Istotną kwestią jest również odpowiednie postępowanie w przypadku najmowania lokali. Trzeba mieć świadomość, z jakimi obowiązkami wiąże się takie postępowanie. Wszystkie zmiany w instalacji hydrantowej (a także innych urządzeń przeciwpożarowych) wymagają zapewnienia dokumentacji projektowej uzgodnionej z rzeczoznawcą ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych, która będzie w posiadaniu właściciela budynku. Czasami z pozoru niewielkie zmiany pociągają za sobą konieczność opracowania projektów i dokonania dodatkowych uzgodnień, mogących znacząco wydłużyć proces przystosowania budynku. Wprowadzenie zmian może wiązać się też z koniecznością wdrożenia dodatkowych rozwiązań technicznych, które początkowo nie były zakładane.
W zakresie utrzymania budynku ważne jest również, aby umowy między właścicielem budynku a najemcami określały dokładnie, jaka odpowiedzialność za bezpieczeństwo pożarowe poszczególnych części budynku ciąży na właścicielu, a jaka na najemcy. Za które czynności odpowiedzialna będzie jedna ze stron, a za które – druga. Na wstępie może wydawać się to mało istotne, zaś dostosowanie lokalu może wiązać się ze sporymi kosztami, a wprowadzenie zmian budowlanych i instalacyjnych do budynku musi odbyć się za zgodą (lub na podstawie pełnomocnictwa) właściciela obiektu. Działanie najemcy bez takiej zgody jest wbrew przepisom. W przypadku konieczności wprowadzenia rozwiązań technicznych obejmujących lokal i części wspólne (np. drogę ewakuacyjną z lokalu do wyjścia na zewnątrz) właściciel budynku może nie wyrazić zgody na ich przeprowadzenie, co uniemożliwi np. zmianę sposobu użytkowania niezbędną do rozpoczęcia działalności przez najemcę.
