Jak montować okna o podwyższonej odporności na włamanie? Wymagania i zasady montażu

Okno o podwyższonej klasie odporności na włamanie samo w sobie nie stanowi właściwego zabezpieczenia. Niezbędny jest również odpowiedni montaż, który nie obniży gwarantowanych parametrów. Wymaga to zainstalowania okna w sposób zgodny z instrukcją opracowaną przez producenta.

Spis treści

1. Odporność okien na włamanie
2. Wymagania dotyczące montażu
3. Standardowe wytyczne montażu

Odporność okien na włamanie

Ze statystyk wynika, że przeważająca liczba włamań dokonywana jest przez drzwi lub okna, więc ich odporność w tym zakresie to ważne zagadnienie. Niestety nie istnieją takie wyroby otworowe (w tym okna), które by w pełni zabezpieczały i uniemożliwiały włamanie. Dysponujący odpowiednio długim czasem działania włamywacz, wyposażony w stosowny sprzęt, jest zdolny pokonać każde zabezpieczenie. Jednak poszczególne rozwiązania konstrukcyjne okien charakteryzuje właściwość stawiania oporu próbom siłowego wejścia do chronionego pomieszczenia lub obszaru z użyciem siły fizycznej oraz za pomocą z góry określonych narzędzi. Poziom tej odporności można sklasyfikować głównie na podstawie czasu potrzebnego na sforsowanie danego produktu.

Ogólnie przyjmuje się, że większość przypadkowych włamywaczy odstępuje od próby włamania, jeżeli niemożliwe jest przełamanie oporu stawianego przez wyrób otworowy w ciągu trzech minut. Jak już powyżej stwierdzono, okno nie stanowi elementu zabezpieczającego samego w sobie, ale staje się nim po odpowiednim zamontowaniu w otworze. Jednocześnie im wyższa klasa odporności na włamanie, tym mocniejsza powinna być instalacja. Sposób montażu musi wykluczać możliwość wyważenia okna o określonej klasie odporności na włamanie (z zasady droższego niż standardowe) przy pomocy jednego kopnięcia.

Deklarowane parametry odpornościowe powinny być więc utrzymane także po zamontowaniu okna, co w praktyce nie jest tak jednoznaczne. Wymagania i badania ujęte są w normie PN-EN 14351-1:2006+A1:2010 „Okna i drzwi. Norma wyrobu, właściwości eksploatacyjne. Część 1: Okna i drzwi zewnętrzne bez właściwości dotyczących odporności ogniowej i/lub dymoszczelności”. Zapisy te są jednak ograniczone do stwierdzenia, że po pomiarach przeprowadzonych według norm EN 1628, EN 1629 i EN 1630 ich wyniki powinny być przedstawione zgodnie z normą EN 1627.

Do zagadnień odporności na włamanie wyrobów otworowych kompleksowo odnoszą się wymienione poniżej dokumenty:

• PN-EN 1627:2012 „Drzwi, okna, ściany osłonowe, kraty i żaluzje. Odporność na włamanie. Wymagania i klasyfikacje” – przedstawia wymagania i systemy klasyfikacji dotyczące odporności na włamanie okien i pozostałych wyrobów otworowych o różnych sposobach otwierania;
• PN-EN 1628:2011 „Drzwi, okna, ściany osłonowe, kraty i żaluzje. Odporność na włamanie. Metoda badania dla określenia odporności na obciążenia statyczne” – podaje metodę badania służącą do ustalenia odporności na obciążenia statyczne, niezbędną do kwalifikacji odporności na włamanie wyrobów otworowych, bez oceny właściwości ich zamocowania do struktury budynku;
• PN-EN 1629:2011 „Drzwi, okna, ściany osłonowe, kraty i żaluzje. Odporność na włamanie. Metoda badania dla określenia odporności na obciążenia dynamiczne” – określa metodykę badań związaną z odpornością na obciążenia dynamiczne, w celu oceny odporności na włamanie jak w powyższej normie;
• PN-EN 1630:2011 „Drzwi, okna, ściany osłonowe, kraty i żaluzje. Odporność na włamanie. Metoda badania dla określenia odporności na próby włamania ręcznego” – zawiera metody badań poszczególnych wyrobów, ustalając ich odporność na próby włamania ręcznego.

Norma PN-EN 1627:2012 opisuje klasyfikację składającą się z sześciu klas odporności na włamanie, od RC 1 do RC 6. Aby okno spełniało minimalne wymagania, powinno cechować się klasą odporności co najmniej 1 lub – korzystniej – 2. Uzyskuje się to przez wyposażenie okna w okucia z elementami utrudniającymi wyważenie skrzydła z ościeżnicy, głównie w trzpienie ryglujące w kształcie grzybka, zamontowane na skrzydle. Elementy te współpracują ze stalowymi zaczepami zainstalowanymi na ramie ościeżnicy, stabilnie łącząc ją ze skrzydłem. Miejsce, w którym ww. grzybek współpracuje z zaczepem, nazywa się punktem bezpiecznym.

Liczba tych punktów, zamocowanych na obwodzie okna, decyduje o klasie jego odporności na włamanie, przy czym im jest ich więcej, tym wyższa klasa. Przyjmuje się, że okno o odporności na włamanie RC 1 powinno być wyposażone w okucie mające co najmniej cztery punkty bezpieczne, a produkt o odporności na włamanie RC 2 winien mieć okucie, w którym każdy punkt ryglowania jest bezpieczny.

Kolejne wymaganie stanowi konieczność zaopatrzenia klamki sterującej okuciami okna we wkładkę bębenkową z kluczem lub w inną blokadę. W przypadku wybicia szyby lub wycięcia w niej otworu i przełożenia ręki uniemożliwi to przekręcenie klamki, gdyż zablokowanie jej nie pozwala na nieuprawnione otwarcie okna.

W stolarce o zwiększonej odporności na włamanie istotną rolę odgrywa wypełnienie w formie oszklenia. Wspominana powyżej norma PN-EN 1627:2012 zawiera wymagania przypisujące poszczególnym klasom odporności okien klasy odporności oszklenia. Ze stosownej tablicy wynika, że dla klasy RC 1 nie przewidziano wymagań, zaś w oknach klas od RC 2 do RC 6 należy odpowiednio stosować oszklenie w klasach od P4 A do P8 B. Klasyfikacja ujęta jest w normie PN-EN 356:2000 „Szkło w budownictwie. Szyby ochronne. Badania i klasyfikacja odporności na atak ręczny”, która opisuje metodę wykorzystywaną do badania odporności szyb ochronnych na przebicie elementem udarowym i rozbicie siekierą.

Wymagania dotyczące montażu

W Polsce nie obowiązują żadne wymagania dotyczące montażu okien i pozostałych wyrobów otworowych o zwiększonej odporności na włamanie. Jedynie w załączniku A do normy PN-EN 1627:2012 znajdują się zalecenia dotyczące treści instrukcji instalowania, wydanej przez producenta. Wynika z niego, że wytyczne montażu powinny zawierać szczegóły dotyczące:

• otworów budowlanych, w których wyrób może być instalowany;
• punktów mocowania wraz z dokładnym opisem elementów mocujących;
• punktów wymagających szczególnie sztywnego zamocowania, np. w pobliżu zamków i zawiasów;
• odporności na ściskanie uszczelnienia we wnęce między ścianą a ościeżnicą, np. w pobliżu zamków i zawiasów,
• szczelin, które powinny być utrzymane między częściami ruchomymi a stałymi;
• maksymalnego dopuszczalnego wystawania wkładki bębenkowej poza zewnętrzną tarczę osłaniającą zamek;
• stanu zamknięcia i/lub warunków, w których spełnione są wymagania odpowiadające deklarowanej klasie odporności;
• ponadto – inne szczegóły, o ile mają wpływ na właściwości próbki do badań odporności na włamanie.

W ramach Unii Europejskiej występują jednak państwa, w których stosuje się dokumenty normalizacyjne określające dodatkowe wymagania w zakresie montażu wyrobów otworowych o zwiększonej odporności na włamanie. Istnieją one m.in. w Niemczech, gdzie w przedmowie do normy DIN-EN 1627 zawarto specyfikacje dotyczące montażu i/lub ścian. Są to wytyczne odnoszące się do przyporządkowania klas odporności na włamanie dla przegród murowanych pełnych (litych). Minimalne wytrzymałości i grubości ścian murowanych oraz wykonanych z betonu zbrojonego wymieniane są jako wymóg dla elementów do przenoszenia przewidywanych obciążeń w klasyfikacji RC.

Przykładowo grubość ściany murowanej (bez tynku), w której będzie zainstalowany produkt klasy RC 2, nie może być mniejsza niż 115 mm, a klasa wytrzymałości na ściskanie musi być większa niż 12 MPa. Określony jest także minimalny rodzaj zaprawy. Z kolei grubość ściany wykonanej z betonu zbrojonego nie może być mniejsza niż 100 mm, a beton musi charakteryzować się klasą wytrzymałości przynajmniej B15.

Rozmieszczenie punktów zamocowania okna

W zakresie montażu okien i drzwi funkcjonują jeszcze różnego rodzaju publikacje, jak np. opracowana przez Instytut Techniki Budowlanej w Warszawie Instrukcja nr 421/2006 (po nowelizacji nr B6/2016), pt. „Warunki techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych. Część B: Roboty wykończeniowe. Zeszyt 6: Montaż okien i drzwi balkonowych”. W dokumencie tym nie ma bezpośrednich odniesień do montażu okien o zwiększonej odporności na włamanie, ale zawiera on bardzo istotne zagadnienia związane z właściwym rozmieszczeniem punktów zamocowania na obwodzie ościeżnicy.

Producenci stolarki (również tej o zwiększonej odporności na włamanie) bardzo często w instrukcjach montażu powołują się na przedstawiony poniżej schemat rozmieszczenia zamocowań oraz stosowne wymiary. Oznaczone na tym rysunku odległości pomiędzy poszczególnymi punktami mocowania ościeżnicy w otworze okiennym powinny kształtować się w następujący sposób:

• A_maks – dla okien tworzywowych i metalowych – 700 mm, dla okien drewnianych – 800 mm,
• B_maks – dla wszystkich rozwiązań materiałowych – 150 mm,
• C_maks – dla wszystkich rozwiązań materiałowych – 150 mm.

Ważnym aspektem, wynikającym właściwie z każdej instrukcji, jest dokonanie odpowiednich pomiarów ościeży otworów ściennych przed rozpoczęciem procesu montażu. Pomiary te powinny być przeprowadzane według zasad podanych w normie PN-ISO 7976-2:1994 „Tolerancje w budownictwie. Metody pomiaru budynków i elementów budowlanych. Usytuowanie punktów pomiaru”.

Stosowane w niektórych państwach Unii Europejskiej obligatoryjnie obowiązujące instrukcje lub wytyczne do montażu okien obejmują także problematykę mocowania elementów/wyrobów o zwiększonej odporności na włamanie. Takim przykładem jest funkcjonująca w Niemczech instrukcja Niemieckiego Stowarzyszenia Jakości RAL, dotycząca wytycznych montażu okien i drzwi zewnętrznych, autorstwa Instytutu Techniki Okiennej IFT w Rosenheim. Dostępna jest również polska wersja tej instrukcji, opracowana i wydana przez jeden z fachowych miesięczników.

Przed podjęciem decyzji o zainstalowaniu stolarki o zwiększonej odporności na włamanie ważnym zagadnieniem jest sprawdzenie, czy dany rodzaj ściany pozwala na skuteczny montaż wyrobu otworowego w wymaganej klasie. Jest to dość istotne w przypadku budynków wykonanych z materiałów budowlanych o mniejszej wytrzymałości, jak np. pustaki ceramiczne. Analizy w tym zakresie wymagają także nowoczesne techniki systemowe, czego przykładem może być ciepły montaż w warstwie docieplenia ściany, w którym linia okien jest wysunięta poza zewnętrzny obrys ścian budynku. Producenci poszczególnych systemów określają, czy ich rozwiązanie nadaje się do montażu okien o zwiększonej odporności na włamanie, a jeśli tak, to jaka może być ich maksymalna klasa. Zwykle jednym z warunków instalowania takich okien jest wykusz nie większy niż 200 mm.

Przeczytaj również:

• Rodzaje i parametry okien. Co oferuje rynek stolarki okiennej?
• Okna a przepisy budowlane. Parametry okien w Prawie budowlanym

Standardowe wytyczne montażu

Okno uzyskuje w pełni status wyrobu o zwiększonej odporności na włamanie dopiero po zamontowaniu w otworze ściennym. Musi zostać zainstalowane ściśle według instrukcji opracowanej przez producenta. Ma to istotne znaczenie w przypadku ewentualnej reklamacji, a brak zastosowania się do wytycznych może skutkować jej nieuznaniem.

Z dostępnej literatury fachowej można wyciągnąć wniosek, że nie da się ustalić jednego obowiązującego sposobu zabudowy dla wszystkich rodzajów okien o podwyższonej odporności na włamanie. W związku z tym zachowanie odpowiednich parametrów możliwe jest tylko poprzez kierowanie się zaleceniami producentów.

Podczas montażu okien o podwyższonej odporności na włamanie najważniejszy jest etap mocowania wyrobu w ościeżu. Prace należy rozpocząć od ustalenia schematu rozmieszczenia zamocowań oraz stosownych wymiarów. W niniejszym artykule przedstawiono standardowy schemat, na którym odległość pomiędzy poszczególnymi punktami mocowania okien tworzywowych i metalowych wynosi 700 mm. W instrukcjach montażu produktów o podwyższonej odporności na włamanie zazwyczaj przewiduje się zmniejszenie tej odległości do maksymalnie 400 mm. Konsekwencją tego jest podwojenie liczby punktów mocowania, a więc i liczby łączników mechanicznych, co przyczynia się do wzrostu poziomu ochrony podczas ewentualnej próby wypchnięcia lub wyrwania okna z muru konstrukcyjnego.

Ponadto, w przypadku ścian wykonanych z materiałów budowlanych o mniejszej wytrzymałości, zaleca się użycie dodatkowych elementów zwiększających odporność mocowań mechanicznych na działanie sił zrywających lub ścinających w trakcie próby włamania. Do wzmocnienia połączeń mechanicznych okna z murem wykonanym z pustaków ceramicznych wskazane jest np. stosowanie listew zwanych także szynami wspomagającymi V.

Wykorzystanie listew V wymaga w pierwszej kolejności ustalenia miejsc w ścianie, w których będą zamontowane. Jest to zazwyczaj odległość wynosząca 80 mm od krawędzi ościeża. Następnie należy przygotować otwory o odpowiedniej głębokości, wykorzystując specjalne wiertło do pustaków ceramicznych, umożliwiające wiercenie bez zastosowania udaru. W wykonany otwór o średnicy 10 mm wbija się listwę V, ustawiając ją szpicem w dół. Takie położenie pozwala na połączenie z ramą ościeżnicy przy pomocy łączników śrubowych do zamocowań ramowych o średnicy 7,5 mm.

Długość łącznika powinna być dobrana w taki sposób, aby co najmniej 20 mm zostało wkręcone w szynę V. W praktyce jego długość powinna zatem wynosić minimum 200 mm. Końcowa faza montażu polega na przykręceniu łącznika śrubowego, przez wykonany wcześniej otwór w ramie ościeżnicy, do umieszczonej w ścianie listwy.

Do przenoszenia obciążeń pochodzących od sił działających równolegle do płaszczyzny okna na konstrukcję budynku służą klocki podporowe, zwane także nośnymi. Ich zadaniem jest kompensowanie obciążeń wynikających z ciężaru stolarki oraz ewentualnych obciążeń eksploatacyjnych powodowanych przez użytkowników. Aby klocki podporowe właściwie spełniały swe zadania, powinny być odpowiednio rozmieszczone na obwodzie okna. W instrukcjach montażu standardowo zaleca się ich sytuowanie głównie w miejscach mocowania dolnej części ramy ościeżnicy.

Producenci okien o zwiększonej odporności na włamanie w wytycznych montażu zalecają, aby klocki nośne stosować we wszystkich punktach mocowania ramy ościeżnicy do muru konstrukcyjnego. Pełnią one wtedy specyficzną rolę blokowania przemieszczeń ościeżnicy i skrzydła, w szczególności zapobiegając możliwości odkształcenia ościeżnicy w przypadku próby włamania z użyciem narzędzi działających na zasadzie dźwigni.

Elementy mocujące

Ważną rolę w skutecznym instalowaniu okna o zwiększonej odporności na włamanie pełnią łączniki, które powinny być całkowicie niewrażliwe na wyrywanie (niezależnie od materiału, z jakiego wykonano ścianę z otworem). W literaturze fachowej znaleźć można różne związane z tym wytyczne. Dość często zaleca się stosowanie dłuższych i mocniejszych łączników, które oprą się nawet bardzo dużej sile wyrywania. Najważniejszą kwestią jest jednak ścisłe przestrzeganie zaleceń wynikających z instrukcji montażu producenta.

Najczęściej wykorzystywane są następujące elementy mocujące:

• łączniki/kołki rozporowe z metalową tulejką o minimalnej średnicy wynoszącej 10 mm oraz długości zapewniającej głębokość osadzenia w ścianie budynku, wynoszącej co najmniej 50 mm;
• stalowe łączniki śrubowe z różnymi rodzajami łbów, o minimalnej średnicy 7,5 mm oraz długości wynoszącej co najmniej 60 mm;
• stalowe śruby dystansowe o średnicach gwintu 11,5 i 7 mm oraz długości wynoszącej od 50 do 60 mm;
• kotwy montażowe w formie płaskownika z blachy grubości od 0,8 do 2 mm i długości do 220 mm, wyposażone w otwory do wprowadzenia wkrętów, przy czym jeden koniec osadza się przez zakleszczenie w kształtowniku ościeżnicy, a drugi przytwierdza do ściany lub ościeża.

Mocowanie powinno być wykonane w taki sposób, aby przewidywane obciążenia zewnętrzne były przenoszone za pośrednictwem ww. elementów na konstrukcję budynku, co zapewni funkcjonalne działanie okien. Dotyczy to szczególnie zachowania płynnego ruchu skrzydeł przy otwieraniu i zamykaniu. Ponadto mocowanie nie może powodować deformacji poszczególnych elementów okna.

inż. Zbigniew Czajka