Fotowoltaika w bloku, czyli fotowoltaika na dachu budynku wielorodzinnego. Przykłady inwestycji. Czy to się opłaca?

Fotowoltaika w bloku, na dachu budynku wielorodzinnego to coraz częstsza praktyka, ale znacznie mniej popularna niż w przypadku budynków jednorodzinnych. Jednak w dobie rosnących kosztów energii coraz więcej spółdzielni, wspólnot i mieszkańców bloków zastanawia się nad rozwiązaniami oszczędzającymi energię. W artykule przykłady kilku inwestycji w bloku z fotowoltaiką na dachu. Jakie korzyści przyniosła mieszkańcom fotowoltaika w bloku? Z jakich programów wsparcia mogą korzystać wspólnoty i spółdzielnie mieszkaniowe?

Spis treści

1. Fotowoltaika w bloku - oferta dla spółdzielni i wspólnot
2. Przykłady inwestycji w fotowoltaikę na dachu
3. Fotowoltaika w bloku - dofinansowanie
4. Program słoneczne dachy
5. Fotowoltaika na dachu - większa premia na termomodernizację

Fotowoltaika w bloku - oferta dla spółdzielni i wspólnot

Jak wynika z Raportu Instytutu Energii Odnawialnej „Rynek Fotowoltaiki w Polsce 2022” w kraju na koniec 2021 roku zainstalowane były mikroinstalacje fotowoltaiczne o łącznej mocy ok. 7,6 GW, a przyrost nowych mocy wynosił ponad 3,7 GW (tempo wzrostu rynku przekroczyło 105%). Z tego ok. 80% to realizacje prosumentów indywidualnych, natomiast pozostałe powstały m.in. w spółdzielniach mieszkaniowych. Dynamiczny rozwój mikroinstalacji nastąpił od roku 2015 po wdrożeniu programów i projektów wspomagających finansowanie instalacji fotowoltaicznych. Część spółdzielni i wspólnot mieszkaniowych już kilka lat temu zdecydowała się na działania prosumenckie i ma własne instalacje fotowoltaiczne.

Nowelizacja ustawy o odnawialnych źródłach energii z września 2019 roku rozszerzyła pojęcie prosumenta energii elektrycznej ze słońca o spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe. Właściciele zamontowanych na dachach budynków wielorodzinnych mikroinstalacji fotowoltaicznych o mocy do 10 kW mogą w systemie opustów za darmo odebrać 80% nadwyżki wysłanej do sieci (0,8 kWh za 1 kWh), a tych o mocy 10–50 kW – 70% (0,7 kWh za 1 kWh). Od 1 kwietnia 2022 w życie wszedł nowy system rozliczeń net-billing. Prosumenci zbiorowi, którzy zaczną korzystać z instalacji fotowoltaicznej zamontowanej po 31 marca 2022 roku, docelowo będą się rozliczać za pomocą tzw. net-bilingu.

Pozyskana z instalacji fotowoltaicznej energia elektryczna może być wykorzystana przez spółdzielnię lub wspólnotę mieszkaniową tylko na potrzeby części wspólnej budynku: oświetlenie klatek schodowych lub garaży, pracę wind osobowych, bram czy wentylacji, co pozwala obniżyć rachunki za energię elektryczną zużytą przez obiekt. Ponadto takie rozwiązanie daje inne korzyści, m.in. niezależność energetyczną, wpływ na ochronę środowiska (mniejsze zużycie prądu powstającego ze spalania węgla), niezawodność i wytrzymałość mechaniczną, a także nie wymaga kłopotliwej konserwacji.

Mimo dużego zainteresowania fotowoltaiką w Polsce przeszkodami w podjęciu decyzji najczęściej bywają formalności oraz brak własnych funduszy, by móc ubiegać się o dotacje i pożyczki, a w przypadku wspólnot mieszkaniowych do trudności należą uzyskanie zgody większości mieszkańców, a także wyzwania techniczne, jakie muszą pokonać zarządy. Ponadto niezbędna analiza ekonomiczna oraz obowiązek zawarcia porozumienia z dostawcą energii elektrycznej i przystosowania infrastruktury do nowych warunków odbioru wymagają wiedzy i zaangażowania. Ze względu na rosnącą popularność koszty zarówno samych paneli, jak i usługi montażu są obecnie niższe niż jeszcze kilka lat temu. Przy planowaniu instalacji fotowoltaicznej na dachu budynku wielorodzinnego trzeba jednak pamiętać o kilku czynnikach, które wpływają na jej cenę, m.in. takich jak:

• moc instalacji (maks. 50 kW),
• miejsce montażu i sposób zamocowania,
• analiza możliwości przeniesienia przez dach dodatkowych obciążeń, rodzaj podzespołów,
• jakość i kompleksowość obsługi (montaż, projekt, monitoring, serwis),
• konieczne zabezpieczenia ppoż. (instalacja odgromowa i uziemiająca),
• forma finansowania.

Sposobem na czerpanie korzyści z fotowoltaiki dla większych spółdzielni lub wspólnot mieszkaniowych jest uzyskanie statusu spółdzielni energetycznej, której rozliczanie z energii elektrycznej opiera się także na systemie opustów według zasad prosumenckich. Trzeba jednak pamiętać, że zapis znajdujący się w nowelizacji ustawy o OZE dotyczy możliwości stworzenia takiej spółdzielni na obszarach wiejskich i miejsko-wiejskich.

Przykłady inwestycji w fotowoltaikę na dachu

Zanim powstał cieszący się rosnącym zainteresowaniem program Mój Prąd funkcjonował w Polsce program Prosument (realizowany w latach 2015–2019), którego celem było m.in. wspieranie rozproszonych, odnawialnych źródeł energii przez dofinansowanie (w postaci pożyczek wraz z dotacją) przeznaczone na zakup i montaż mikroinstalacji. Jego beneficjentami mogły być np. spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe.

Kilka lat temu znaleźli się w kraju odważni inwestorzy, którzy sfinansowali instalację fotowoltaiczną w ramach ww. programu lub ze środków własnych. Część z tych przedsięwzięć powstało, by zasilać jedno mieszkanie lub budynek wielorodzinny, inne zaś rozrosły się i stworzyły rozproszone elektrownie słoneczne. W dalszej części artykułu przedstawiono kilka takich przykładów.

Wspólnota mieszkaniowa „Pszczelna” w Szczecinie

Pod koniec 2016 roku Wspólnota Mieszkaniowa „Pszczelna” na osiedlu Książąt Pomorskich w Szczecinie, zarządzająca budynkiem wielorodzinnym (85 mieszkań), z inicjatywy kierujących wspólnotą zrealizowała dachową instalację fotowoltaiczną. Argumentami przemawiającymi za przeprowadzeniem przedsięwzięcia były: docelowe obniżenie kosztów zakupu energii o ok. 15 tys. zł rocznie oraz redukcja emisji CO2 do atmosfery do 18,49 Mg/rok, korzystne usytuowanie budynku względem kierunków świata, przy dobrej pogodzie zapewniające nasłonecznienie prawie przez cały dzień, oraz płaski dach umożliwiający montaż odpowiedniej liczby paneli o zadanej mocy.

Podjęta uchwała pozwoliła zarządowi wybrać projekt, wykonawcę i system dofinansowania inwestycji (wspólnota nie miała własnych funduszy), a następnie za zgodą mieszkańców wziąć udział w konkursie WFOŚiGW w Szczecinie w ramach III edycji ówczesnego programu „Prosument”. Koszty inwestycji wyniosły ok. 143 tys. zł i sfinansowano je w 40% bezzwrotną dotacją oraz w 60% niskooprocentowaną pożyczką udzieloną na 108 miesięcy z ratą miesięczną 835 zł (spłacaną z kwoty przeznaczanej dotychczas na pokrycie kosztów energii elektrycznej zużywanej przez części wspólne). Opierając się na rocznym zapotrzebowaniu budynku wspólnoty na energię elektryczną, zaprojektowano i zamontowano instalację fotowoltaiczną o mocy 24 kW. Korzystny wpływ na tę wielkość miały również wcześniejsze inwestycje wspólnoty, m.in. oświetlenie LED z czujnikami ruchu na klatkach schodowych, parkingu podziemnym i terenie zewnętrznym.

Przed realizacją przeprowadzono ekspertyzę nośności dachu oraz zmodernizowano wewnętrzną sieć elektryczną, tworząc jeden system zasilany z instalacji fotowoltaicznej. Już w pierwszym półroczu instalacja złożona z 96 paneli fotowoltaicznych o mocy 260 W każdy wyprodukowała 13,6 MWh energii elektrycznej, z czego 10 MWh trafiło do sieci. Dzienna produkcja energii elektrycznej zużywana jest na potrzeby części wspólnych budynku, a nadwyżki przekazywane są do sieci i zostaną zwrócone przez operatora w formie opustów (70%) po zakończeniu okresu rozliczeniowego. Mieszkańcy mogą na bieżąco monitorować prace mikroinstalacji za pomocą aplikacji Plant Viewer poprzez sieć internetową, a także na zamontowanej na elewacji budynku elektronicznej tablicy informacyjnej. Jeśli inwestycja przyniesie odpowiednio wysokie nadwyżki energii, zarządcy planują wymianę grzejników na klatkach schodowych na elektryczne, co pozwoli obniżyć rachunki mieszkańców za ogrzewanie.

Spółdzielnia mieszkaniowa „Przylesie” w Sopocie

Sopocka Spółdzielnia Mieszkaniowa „Przylesie”, zlokalizowana przy ul. 23 Marca, od kilku lat prowadzi prace termomodernizacyjne w należących do niej dziewięciu budynkach wielorodzinnych. Wykonano m.in. montaż nowych wind osobowych w systemie kabin przelotowych oraz instalacje fotowoltaiczne na dachach obiektów.Spółdzielnia skorzystała z umowy prosumenckiej w ramach konkursu WFOŚiGW w Gdańsku „Prosument na Pomorzu – zakup i montaż mikroinstalacji odnawialnych źródeł energii”. W 2016 roku na dachach 11-kondygnacyjnych budynków powstało dziewięć niezależnych instalacji. Zamontowano łącznie 542 panele fotowoltaiczne o sumarycznej mocy 137,5 kWp. Inwestycja kosztowała ok. 825 tys. zł i została sfinansowana dzięki ok. 330 tys. zł dotacji z WFOŚiGW w Gdańsku oraz pożyczce w kwocie ok. 495 tys. zł. Pozyskana energia służy do oświetlenia klatek schodowych oraz obsługi dźwigów osobowych i hydroforni. Rocznie panele wytwarzają ponad 130 MWh, co odpowiada zużyciu energii elektrycznej przez spółdzielnię. Ponadto emisja CO2 zmalała o ponad 100,46 Mg/rok. Poszukiwanie funduszy na kolejne prace zaowocowało zawarciem w 2018 roku umowy z NFOŚiGW w Warszawie na realizację I etapu projektu głębokiej i kompleksowej termomodernizacji dziewięciu budynków wielorodzinnych (zamieszkałych przez ok. 1500 osób), której celem jest poprawa ich efektywności energetycznej.Warto wspomnieć, że w ramach projektu wycięto wszystkie balkony i rozpoczęto dobudowę nowych, większych – na ich balustradach spółdzielnia planuje zamontowanie dodatkowych modułów fotowoltaicznych.

Wrocławska Elektrownia Słoneczna

Wrocławska Elektrownia Słoneczna, obejmująca 35 budynków Spółdzielni Mieszkaniowej Wrocław-Południe, to jak dotąd największa miejska, rozproszona elektrownia fotowoltaiczna w Polsce. Pomysł powstał już w 2014 roku, jednak w kraju było niewielu fachowców w zakresie fotowoltaiki, dlatego zarząd spółdzielni szukał wiedzy o tego typu rozwiązaniach, znalazł specjalistów, sprawdzał możliwości wsparcia i planował finansowe symulacje zwrotu, a także zorganizował konsultacje z mieszkańcami.W połowie 2016 roku na budynku przy ul. Świeradowskiej 65 na osiedlu Gaj uruchomiono pierwszą, pilotażową instalację PV, złożoną ze 153 modułów o łącznej mocy ok. 40 kW, którą sfinansowano z programu „Prosument”. Po roku okazało się, że dzięki niej koszty energii zużytej na zasilenie części wspólnych bloku zmniejszyły się z ok. 16,5 tys. do zaledwie 1,08 tys. zł (jest to kwota opłat zmiennych i stałych oraz stawka VAT). Wrocławska Elektrownia Słoneczna, uruchomiona oficjalnie w 2017 roku, liczy obecnie 35 instalacji fotowoltaicznych o łącznej mocy 739 kWp, zbudowanych z 2771 modułów o mocy 275 Wp każdy. Kosztowała 4,2 mln zł i również została sfinansowana w ramach ww. programu: z dotacji 1,7 mln zł i pożyczki w kwocie 2,5 mln zł, rozłożonej na 8–9 lat. Z wytworzonego prądu zasilana jest infrastruktura części wspólnych budynków zamieszkałych przez ok. 15 tys. mieszkańców, m.in. windy, oświetlenie korytarzy, wejść i otoczenia, maszynownie oraz hydrofornie. W ciągu roku udało się wyprodukować o prawie 10% więcej energii elektrycznej niż zakładano, a roczne koszty energii zmniejszyły się z 425 tys. do 120 tys. zł, co pozwala na spłatę całej rocznej raty kredytu z odsetkami. Ponadto instalacje fotowoltaiczne na 35 dachach ograniczyły emisję CO2 do atmosfery o 600 t (zakładano 557 t). Panele wraz z niezbędną infrastrukturą zostały zamontowane na dachach wieżowców (na wysokości powyżej 30 m) w technologii balastowej, która wówczas nie była jeszcze stosowana w Polsce na taką skalę. Pozwala ona uniknąć ingerencji w pokrycia papowe dachów płaskich oraz jest mobilna, co umożliwia demontaż i dostęp do odpowiedniej części dachu.

Przy realizacji wykorzystano także nowoczesne rozwiązania, pozwalające na zdalne zarządzanie produkcją energii oraz śledzenie pracy elektrowni on-line, również na stronie internetowej spółdzielni. Wrocławska spółdzielnia zamierza ponadto m.in. w czterech budynkach pilotażowo uruchomić pompy ciepła, które, współpracując z działającymi już panelami fotowoltaicznymi, będą produkowały energię cieplną dla podgrzania wody, co może obniżyć koszty nawet o ok. 45%. Przewidywany jest także montaż instalacji fotowoltaicznych na dachach pozostałych obiektów należących do spółdzielni. Pomocna w ich rozmieszczeniu będzie stworzona dla Wrocławia tzw. mapa potencjału solarnego dachów w mieście.

Fotowoltaika w bloku - dofinansowanie

Barierą rozwoju fotowoltaiki jest wciąż brak instrumentów finansowych stworzonych specjalnie dla spółdzielni i wspólnot mieszkaniowych. A przecież instalacje fotowoltaiczne zamontowane na dachach należących do nich obiektów mogłyby wytwarzać energię elektryczną potrzebną do zasilania części wspólnych budynków. Pozwoliłoby to uniezależnić zarządców od wahań cen na rynku energii, a po spłaceniu zobowiązań kredytowych obniżyć koszty ponoszone przez mieszkańców. Dlatego powstają kolejne inicjatywy rządowe, mające wspomóc tego typu inwestycje.

Program słoneczne dachy

Program „Słoneczne dachy – modernizacja energetyczna budynków mieszkalnych wielorodzinnych” jest formą rządowego wsparcia inwestycji fotowoltaicznych zamontowanych na dachach. Jego bezpośrednim beneficjentem będą wyłącznie wspólnoty i spółdzielnie mieszkaniowe, dysponujące dachami i ścianami zewnętrznymi budynków, ale ich mieszkańcy skorzystają na niższych opłatach za energię elektryczną zużywaną na potrzeby części wspólnych.Pomoc w formie preferencyjnej pożyczki (oproc. 2%) może być przeznaczona na pokrycie kosztów audytu energetycznego, zaprojektowania, zakupu i montażu kompletnych systemów fotowoltaicznych. Planowana jest dla instalacji fotowoltaicznych o mocy do 50 kW, ale nie przewiduje ograniczeń co do kwoty pożyczki. Pożyczka w ramach programu „Słoneczne dachy” ma dotyczyć dwóch części (z obu będzie można skorzystać łącznie lub osobno):

• instalacji fotowoltaiki (lub innego źródła OZE) – z pulą 80 mln zł; po zakończeniu spłaty pożyczki NFOŚiGW umorzy 10% jej kwoty,
• poprawy efektywności energetycznej budynku – z pulą 20 mln zł; po spłaceniu tej części WFOŚiGW umorzy 15% wartości pożyczki.

Spłata pożyczki ma być rozłożona na taki okres, aby raty równały się oszczędnościom na zakupie energii elektrycznej, uzyskiwanym dzięki instalacji PV. W efekcie mieszkańcy bloków nie powinni odczuć zmian w rachunkach za prąd w czasie spłaty kredytu, a następnie będą mogli oszczędzać na dużo niższych opłatach za prąd wykorzystywany na potrzeby części wspólnych budynków.Pilotaż ww. programu zostanie przeprowadzony w województwie wielkopolskim (w Poznaniu) i obejmie montaż instalacji fotowoltaicznych na dachach 13 bloków (17-kondygnacyjnych) Osiedla Zwycięstwa wchodzącego w skład Poznańskiej Spółdzielni Mieszkaniowej Winogrady. Łączna moc takiej instalacji powinna dać roczną produkcję energii sięgającą 500 MWh. Prognozowany koszt inwestycji przekracza 2,1 mln zł, czas jej zwrotu to 7 lat, zaś przewidywane oszczędności w okresie 25 lat przekraczają 8,3 mln zł. Po spłacie pożyczki oszczędności w przeliczeniu na jedno mieszkaniemają wynosić w skali roku przeciętnie ok. 300 zł.Zależnie od odpowiedzi wielkopolskich spółdzielni i wspólnot program może być w przyszłości rozszerzony na całą Polskę, na podobnej zasadzie jak działający obecnie „Mój prąd”.

Fotowoltaika na dachu - większa premia na termomodernizację

W kwietniu 2020 roku weszła w życie przyjęta przez Sejm na początku roku nowelizacja ustawy o wspieraniu termomodernizacji i remontów. Dzięki nowym zapisom, po uproszczeniu sposobu obliczania, przysługująca inwestorom premia termomodernizacyjna może wynosić do 16 lub nawet do 21%, jeśli zdecydują się oni na uwzględnienie w projekcie termomodernizacji odnawialnego źródła energii o maks. mocy 50 kW. Ponadto, gdy w modernizowanym budynku znajdują się lokale inne niż mieszkalne, wysokość wsparcia będzie iloczynem premii (16 lub 21%) i wskaźnika udziału powierzchni użytkowej lokali mieszkalnych w powierzchni użytkowej wszystkich lokali w budynku. Z premii termomodernizacyjnej mogą skorzystać m.in. wspólnoty i spółdzielnie mieszkaniowe. Warunkiem jej uzyskania jest jednak zaciągnięcie kredytu na inwestycję termomodernizacyjną w jednym z banków współpracujących z BGK, a także dołączenie do wniosku audytu energetycznego.

Dorota Czernek